Als je nou ergens helemaal niets aan kunt doen, dan is dat waar jij ter wereld komt en hoe je er als baby uitziet. De kleur van je huid. De kleur van je haar. De kleur van je ogen. Je hebt ermee te dealen. Meestal vind je de krullen van een ander mooier als je stijl haar hebt en andersom. Je kunt de neus van een ander mooier vinden, de heupen, de lengte van de benen en noem maar op. Anderen kunnen er van alles van vinden, maar veranderen kan het niet.
De een heeft een wat gelige, de ander een wat meer rode huid, of donker bruin, haast zwart. Allemaal te danken aan het pigment melanine. Het zit in je huid en je hebt vanaf je geboorte er maar mee te leven.
Er worden overal ter wereld docenten Engels gevraagd. Liefst zogenaamde native speakers, mensen die er niks aan konden doen, maar hun lot, de plek waar hun wiegje stond, bepaalde dat ze als eerste taal het Engels leerden.
Als je in China als docent Engels wilt werken moet je vooral geen zwarte huidskleur hebben (bijvoorbeeld als je uit een van de Afrikaanse koloniën van de UK komt), je wordt eenvoudigweg niet aangenomen. Voorkeur overduidelijk voor witte native speakers. In China zagen we mensen lopen met een parasolletje voor de zon. Je zult toch maar bruin worden…
De kleurtinten van onze huid
In 2016 erkende de Mexicaanse regering voor het eerst de 1,38 miljoen Afro-Mexicanen (van Afrikaanse afkomst, gedwongen als slaven getransporteerd naar Mexico of recentelijk, in de laatste decennia vanuit de Caraïben of Afrikaanse landen geëmigreerd). Ze werden tot 2015 gewoon niet geteld in de vijfjaarlijkse volkstelling. Volgend jaar staat voor het eerst de categorie zwart op de lijst.
De telling wordt uitgevoerd door het Spaanse CBS: Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi). Deze heeft in 2017 aan de hand van een kleurenpalet onderzocht of er verband bestaat tussen de kleur van de huid en het genoten onderwijs en of er verband bestaat met de economische status, zeg maar de sociale klasse waartoe je behoort.
Misschien niet verrassend, maar hoe hoger je huidskleur op de schaal, des te minder onderwijs had je genoten en hoe slechter je er economisch van afkwam.
In de Americas is op deze manier nooit eerder onderzoek gedaan. In andere onderzoeken kwam iets soortgelijks naar boven, dan ging de vraag niet over jezelf maar over de ander: hoe lang denk jij dat iemand met die kleur onderwijs heeft genoten.
Yoli, een Mexicaanse dertiger, vertelt er op een terras sprekend over. Hoe het kleurenpalet en de toegedichte waarde in de Mexicaanse samenleving is ingesleten. Bijvoorbeeld ouders die hun kind met klem adviseren om een lichtere partner te kiezen opdat de kinderen lichter zijn dan zijzelf.
In de prachtige film Roma van de Mexicaanse regisseur Alfonso Cuarón debuteert Yalitza Aparicio in de hoofdrol van een dienstmeid in de jaren vijftig. Roma is ook de naam van een wijk in Mexico-Stad. Toch wordt de actrice in Mexico niet altijd zo gewaardeerd. Ze komt uit Tlaxiaco, in de zuidelijke staat Oaxaca. Ze heeft een donkere huidskleur… Hoe kan ze dan mooi gevonden worden door het publiek (in het buitenland)? Ze is zo donker…
Als je als donker getinte Mexicaanse vertelt dat je in de hipster wijk Condesa of Roma woont, word je niet geloofd. Dat kun jij als donker type namelijk niet betalen.
Als je dan wel een witte partner hebt getroffen wordt er ook jaloers op gereageerd. En daar zit misschien ook de frustratie. Als jou dat niet gelukt is dan gun je het de ander ook niet? Het is tegenstrijdig en we proberen Yoli te begrijpen. Hoe er neerbuigend gekeken wordt naar haar, nu ze met ons en haar vriend (drie zeer witte mannen) op het terras zit. Pff kijk haar daar posh zitten wezen…
Sinds haar verhaal kun je je ogen niet meer voor de gek houden. We lopen nu op straat met een filter op de wereld. Een blond kind, gestoken in een schooluniform rijd je voorbij op haar step. Een donker gekleurd kind bedelt bij volwassenen om geld. In restaurants zitten de licht gekleurde Mexicanen aan de met linnen gedekte tafels. De bediening is donker getint. Op kantoor zie je witte Mexicanen, in de vuilniswagens de donkere. Op de billboards alleen maar reclames met zeer witte mannen, vrouwen en kinderen.
De erfenis
Het vreemde is dat de conquestadores met Cortéz als witte Europeanen met het zwaard en met het kruis de boel hier kort en klein hebben geslagen. Je zou dus eerder andersom verwachten: hoe witter hoe slechter. Maar dat beeld heeft zich kennelijk niet genesteld. Nee. Het beeld heeft zich ontwikkeld dat je minder bent dan de witte Europeaan. Inferieur. Minder welvarend. Minder intelligent. En de zwarten staan helemaal onderaan de ladder.
In een poppenexperiment in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw werd onderzocht hoe zwarte kinderen in de USA huidskleur waardeerden. Ze kregen een witte en een zwarte pop te zien en er werd aan hen gevraagd welke ze mooi en leuk vonden, met welke pop zouden ze willen spelen, et cetera. Veruit de meeste kinderen hadden meer positieve gevoelens voor de witte pop dan voor de pop met hun eigen kleur.
Een experiment van Stepanyan in 2016 laat in grote lijnen hetzelfde zien. Men laat kinderen op een basisschool in de Randstad drie verschillende barbiepoppen zien: een blonde met blauwe ogen, een zwartharige met een lichte huid en een zwartharige met een bruine huid. Op de vraag ‘Welke pop vind je lelijk?’ wijst 85 procent van de kinderen met Nederlandse roots de donkergekleurde pop aan. Kinderen met Arabische roots wijzen precies hetzelfde. Kinderen die zelf een Surinaams/Afrikaans uiterlijk hadden, kozen elk van de drie poppen ongeveer even vaak.
Dus tsja, in Mexico wordt het poppenexperiment helaas in het dagelijks leven bevestigd. Zwarte kinderen die geheel zonder eigenwaarde hun huid insmeren met limoen poeder omdat ze wit willen zijn. Dat doe je alleen maar als je het idee hebt dat wit leuker, beter is.
Niet alleen bij poppen
Een donkere huidskleur wordt vaak geassocieerd met arbeid van licht intelligentie allooi. Immers mensen die in de open lucht werkten, boeren, stratenleggers, metselaars hadden een door de elementen getekende huid. De elite of de aloude bourgeois wilde zich duidelijk hiervan onderscheiden: door zo wit mogelijk te zijn. Het liefst badend zoals de oude Cleopatra in melk om de huid zo wit mogelijk te maken. Parasolletjes tegen de zon. Een witte huid betekent dus welgesteld, bezittend of hoogopgeleid.
Wit is goed, donker is slecht.
De bijbelse verhalen associeren het licht, wit, met god en de waarheid. De nacht, de duisternis, zwart, met de duivel en zonden.
Black magic en White magic. Het eerste fenomeen doet goed, het tweede kwaad.
Zwart, wat is dat eigenlijk?
In de USA is blackface, als witte je als zwarte smincken en je als zwarte voordoen, een zwarte ‘spelen’, In feite is het ontkennen dat de kleur zwart bestaat, dat de kleur van je huid eigenlijk alleen maar een verkleedpartij is, een projectie dat de mens wit is.
In Nederland blijven er witte mensen weigeren om het karikaturale en stereotype beeld van een zwarte Piet (ook een blackface en ook uit de negentiende eeuw stammend) te onderzoeken. Tsja 2019… Het zegt iets over de witte mens die arrogant denkt te weten wat zwart is.
Eigenlijk is dit een exposé van het idee dat een zwart iemand een donker gekleurde witte is. Los van dit stupide idee, andersom zou dan een witte niet een gebleekte versie van een zwarte kunnen zijn? Nee, kennelijk niet. En daar duikt de waardering van de huidskleur opnieuw op.
Rangorde
De Belgische cartoonist Hergé tekende in Tintin au Congo, de zwarte inwoners van het land als apen.
Mijn vader schreef in zijn dagboek, toen hij in de oorlogsjaren, of net daarna, in de trein zat en (voor het eerst?) zwarte mensen zag: “Het lijkt de dierentuin wel”.
In dit licht kun je ook de creatie van Tarzan and the apes zien; het is niet voor niets dat Tarzan een overduidelijk wit iemand is.
In de wetenschap woedt al sinds Darwin het debat of zwart zijn ook betekent dat je inferieur bent ten opzichte van het blanke, witte ras of zelfs dat je minder intelligent bent. Want alhoewel we allemaal afstammelingen zijn van de eerste mens, die ergens op het Afrikaanse continent zou moeten zijn geevolueerd, pas daarna kwamen de grote en rijke culturen in Mesopotamië, Egypte, Indusdal of in China en Peru. Deze zogenaamde beschavingen waren witter en ontstonden niet in donker Afrika. Deze mythe duikt nog steeds op terwijl er in Zuid-Afrika rotstekeningen zijn gevonden, 75.000 jaar gedateerd en in Europa van hooguit 30.000 jaar oud. Maar het hardnekkige beeld is ontstaan dat door het wegtrekken uit Afrika de mens zich heeft ontwikkeld… Niet door er te blijven. De evolutie van de mens met de verschillende huidskleuren en lichaamsbouw wordt gelijkgeschakeld met de evolutie van de intelligentie. Het op een hoop gooien van verschillende ontwikkelingen laat de mythe alleen maar bestendigen.
Dus ja, wat we in Mexico zien staat niet op zichzelf. Het kleurenpalet dat onderzoekers de proefpersonen voorhielden, de verschillend gekleurde poppen die kinderen te zien kregen: het hardnekkig idee blijft bestaan dat wit leuker, beter en intelligenter is. Of zoals Wanda Sykes het in haar cabaretprogramma Not Normal zei: witte mensen hebben een veel beter PR bureau.
Wij worden bekeken, zoals in alle landen waar je komt. Bitter is het om te constateren dat je eerst beoordeeld wordt op de kleur van je huid en de kleur van je ogen. Daar worden kwaliteiten aan gekoppeld. Kwaliteiten? Het is echter louter en alleen de verpakking.